صنعت گردشگری در افغانستان

تعریف گردشگری: گردشگری عبارت است از مجموعه فعالیتهای فرد یا افرادی که به مکانی غیر از مکان عادی زندگی خود مسافرت و حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آنجا اقامت می‌کنند و هدف از مسافرت آنان نیز گذراندن اوقات فراغت است. البته اهدافی نظیر اشتغال و کسب درآمد شامل آن نمی‌شود» براین اساس کسانی که شامل این تعریف می‌شوند نیز گردشگر نامیده می‌شوند ( سازمان جهانی گردشگری)

انواع انگیزشی توریسم:

توریسم و یا گردشگری از نگاه انگیزشی به صورت زیر طبقه بندی می شود:

توریسم تفریحی: یکی از انگیزه‌های که پای گردشگردان خارجی را به داخل می کشاند توریسم تفریحی است. گردشگران که به این هدف سفر می کند، از تفریحگاه‌ها و مناظر طبیعی دیدن می نمایند. جاذبه‌های گردشگری تفریحی عبارت اند از: مناظر خشک، مناظر دریایی،  مناطق حفاظت شده طبیعی یا پارک های بازی، جنگل ها و پارک های ملی یا منطقه ای، مناطق با آب و هوای ویژه، مناطق با زندگی گیاهی ویژه و  حیات وحش.

گردشگری تاریخی: گردشگری تاریخیمهمترین نوع گردشگری است. در این نوع گردشگری، سیاحان برای بازدید از مناطق باستانی و موزه ها سفر می کند.

توریسم درمانی: یکی از عوامل که باعث می گردد افراد از محل دائم زندگی خود به خارج از آن  سفر کند، مسافرت برای کسب سلامتی است که به نام های توریسم درمانی یا گردشگری سلامت یاد می شود. در حقیقت توریسم درمانی، نوعی گردشگری است که به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد صورت می گیرد.

افغانستان به سبب شرایط نا گوار امنیتی که در چند دهه اخیر تجربه نمود، زیر ساخت‌های بهداشتی را کاملا از دست داد و فعلا با مشکلات عدیده ای روبرو می باشد. کمبود متخصصین پزشکی و بیمارستان‌های معیاری سبب شده بسیاری از بیماران صعب العلاج جهت درمان به خارج کشور سفر نمایند. براساس گزارش سیگار یا داره بازرس ویژه ایالات متحده امریکا برای بازسازی افغانستان، شهروندان افغانستان سالیانه حدود 285 میلیون دلار را برای سفر درمانی به خارج از کشور هزینه می‌کند.

توریسم مذهبی: توریسم مذهبی عبارتند است از بازدید گردشگران از اماکن مقدس نظیر زیارتگاه‌ها، مقابر امامزاده‌ها و نظایر آنها.  توریست مذهبی، گردشگرانی فرهنگی هستند که برای زیارت اماکن، آثار، یادمان‌های مذهبی، انجام اعمال مذهبی و دینی، ترویج و آموزش و گذران اوقات فراغت در مکان‌ها و مراکز مذهبی جهان سفر می‌کنند. گردشگری مذهبی در زمره قدیمی‌ ترین و پر رونق ترین گردشگری‌های گذشته و حال سراسر جهان قرار دارد که دشواری‌های اقلیمی یا بدی آب و هوا نیز مانع آن نمی‌شود. قدمت این نوع گردشگری به قدمت خود فرهنگ دینی می‌رسد.

زمینه های توسعه صنعت گردشگری افغانستان:

مناطق توریستی برای اینکه توجه گردشگران جهانی و منطقوی را به خود جلب کند باید از جاذبه‌های گوناگون توریستی بر خوردار باشد. افغاستان از این حیث که در چهار راه آثار فرهنگهای مختلف واقع شده، با فراهم نمودن سهولت‌ها و امکانات رفاهی، می تواند توجه جهانگردان ملیت‌های مختلف را به خود جلب نماید. این کشور با داشتن فرهنگ کهن و پايدار، اقوام، طوايف و قبايل گوناگون؛ تنوع اقليمي و برخورداري از جاذبه‌هاي تاريخي و طبيعي از هر نگاه براي صنعت توريزم آماده است. در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شود:

 بلخ:  بلخ یک منطقه تاریخی است که مکانهای تاریخی متعددی را در خود جای داده است از قبیل؛ مسجد وآرامگاه خواجه ابونصر پارسا، منارة زاهدان، آرامگاه رابعة بلخي، مقبرۀ باباحاتم، خانقاه خواجه بهاءالدين ولد، برج عياران، مسجد نه گنبد و بقعه‌ي خواجه نظام الدين.

شهر مزار شريف: روضه سخی ( معروف به آرامگاه حضرت علی بن ابی طالب ^(ع))

باميان: بامیان که به سرزمین شگفتی‌ها معروف است، بیشترین جازبه های توریستی را در اختیار دارد. بزرگترين مجسمه هاي بوداي جهان بنام های صلصال و شمامه در این شهر قرار دارد. علاوه بر آن  می توان به شهرهاي تاريخي غلغله، ضحاك، سرخشك، لخشوم قلعه، قلعه چهل دختران، شهر بربر، اژدهاي سرخدر، چشمه‌هاي آب معدني و آب گرم، دره‌هاي خيال انگيزي چون كالو، آجر، آهنگران، فولادي، سوماره، چهل برج،  درياچه‌هاي كوهستاني و بندهاي طبيعي و معابد اشاره  نمود.

شهر هرات: شهر باستانی هرات با داشتن ارگ و قلعة اختيارالدين و مسجد جامع با شكوه، پل تاريخي مالان، مجتمع مصلي، آرامگاه مولانا جامي و امام فخر رازي، زيارت هاي شهزاده عبدالله و شهزاده قاسم(رح)، شهر تاريخي و كهنه، حوض چهارسوق، حوض ملک و بازارهاي سرپوشيده، ظرفیت بالای در جذب توریست های منطقوی بین المللی را دارد.

 شهرکابل: آرامگاه سيد جمال الدين افغاني، بند قرغه، نگارستان ملي، موزيم(موزه) ملي، مسجد عيدگاه، ديوارهاي كهن كابل، قصر دارالامان، مقبرة تيمورشاه و باغ بابر در این شهر قرار دارد.

شهر قندهار: در شهر قندهار نیز بناي خرقة مباركه، آرامگاه احمدشاه ابدالي، ميرويس هوتكي، زيارت بابا ولي و چهل زينه وجود  دارد که می تواند جاذبه‌های خوبی برای گردشگران باشد.

 شهر غزني: در غزنی نیز بالاحصار تاريخي، مقبرة محمدشريف خان، آرامگاه سنايي، مقبرة سلطان سبكتگين، مناره‌هاي باستاني، چشمۀ شفا و آرامگاه سلطان محمود قرار دارد.

شهر زرنج: این شهر با داشتن آثار و بقاياي قلعه‌ها و شهرهاي کهن باستاني از شهرهاي جذاب و توريستي محسوب مي‌شود.

صنعت گرشگری و تاثیر آن بر متغیرهای اقتصادی

یکی از دغدغه های اصلی اقتصاد دانان و ارائه دهندگان برنامه اقتصادی در هر کشور، چگونگی افزایش تولید ناخالص ملی است. درکنار سایر فاکتورها صنعت توریسم نقش به سزای در افزایش این شاخص دارد. توریزم به عنوان صنعت قابل توجه از ظرفیت های بالای در جهت تغییر وضعیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار است. در عصر حاضر این صنعت به دلیل پاک، کم هزینه و در عین حال درآمد زا  بودن در صدر توجه دولت ها و صاحبان سرمایه قرار گرفته است. درآمد جهانی حاصل از صنعت توریزم سالیانه بیش از 1400 میلیارد دلار برآورد شده است که اهمیت بالای این بخش را نشان می دهد. از طرفی این صنعت بزرگترین ضریب تکاثر اشتغال را دارد به طوری که  به ازای یک شغل مستقیم هفت شغل غیر مستقیم ایجاد می کند.

افغانستان با وجود که با مشکلات متعددی رو برو است، ظرفیت بالای در جذب گردشگران منطقوی و بین المللی دارد. براساس آمار وزارت اطلاعات و فرهنگ این کشور سالیانه بیش از صد هزار ویزا برای گردشگران خارجی صادر می کند. اگرچه نا امنی صنعت توریسم را نیز متاثر ساخته است اما 12 ولایت کشور که بشترین جاذبه‌های توریستی در آن قرار دارد؛‌ کاملا آماده پذیرش گردشگران خارجی می‌باشند. هم چنین درآمد که دولت افغانستان از این ناحیه بدست می‌آورد سالیانه به بیش از یک میلیارد افغانی می رسد.

صنعت توریسم که به اقتصاد پنهان معروف است از مزایای زیادی اقتصادی بر خوردار می باشد و بخش‌های مختلف اقتصادی را متاثر می سازد. یکی از اینها افزایش درآمده افراد است، به این معنا که وقتی جهانگردان به کشوری وارد می‌شوند الزاماً باید هزینه‌هایی از قبیل هزینه غذا، محل اقامت، هتل، مهمانخانه، تفریحات، هزینه حمل و نقل و تورها را پرداخت نمایند و همچنین پولی که بابت خرید سوغاتی و کالای بومی کشور میزبان می‌پردازند و نیز هزینه را که برای ورود به موزه یا مکان دیدنی پرداخت می کنند؛ باعث می گردد حجم زیادی ارز خارجی وارد کشور شود که نقش پر رنگ در رونق اقتصادی کشور میزبان ایفا می کند. صنعت گردشگری و اشتغال رابطه مستقیم دارد؛ به این معنا که توسعه صنعت گردشگری ایجاد شغل برای شهروندان را به دنبال دارد. براساس برآوردهای انجام شده از هر ده نفر گردشگر که وارد کشور میزبان می شود یک فرصت شغلی ایجاد می گردد. بنابر این در کشوری مانند افغانستان که دارای جمعیت جوان و متقاضی کار می باشد، توسعه صنعت گردشگری از اهمیت زیادی بر خودار است. در زیر به چند تا از پارامترهای که از طریق صنعت گردشگری روند رشد اقتصادی را سرعت می بخشد؛ اشاره می گردد:

حمل و نقل: صنعت توریسم و توسعه خدمات حمل و نقل کنشی متقابل بر یکدیگر دارند؛ به این معنا که با توسعه خدمات حمل و نقل صنعت توریسم نیز رشد می کند و در مقابل، رشد صنعت گردشگری خدمات حمل و نقل را توسعه می بخشد. به عبارت ديگر توسعه صنعت توريزم مستلزم سرمايه گذاري و مهياسازي زيرساخت هاي لازم براي رشد اين صنعت است و در نتیجه درآمد حاصل از خدمات حمل و نقل نیز افزایش پیدا می کند.

رستوران‌ها: هتل و رستوران‌ها نیز با صنعت گردشگری اثری متقابل دارد. هتل ها در کنار سایر امکانات رفاهی در جذب توریست و شکوفایی صنعت توریست نقش به سزایی دارد. در چند سال اخیر رستوران و هتل ها در افغانستان رشد چشمگیری داشته که در رونق صنعت گردشگری این کشور موثر بوده است.

صنایع دستی: صنایع دستی نوعی کالای تزئینی و کاربردی است که با استفاده از دست و یا ابزار ساده ساخته می شود و نقش مهمی در تامین برخی نیازمندی‌های اقتصادی خانواده ها دارد. صنایع دستی مردم افغانستان از گذشته‎های دور، از شهرت خاصی برخوردار بوده و شماری از مردم این کشور از راه فروش این محصولات نیازمندی‌های اقتصادی خود را مرتفع می‌سازند. قالی، گلیم، خورجین، برگ، نمد، سوزن دوزی، خامک دوزی، کلاه قره قلی، لباس ابریشمی و سراجی از مهم ترین صنایع دستی مردم این کشور می باشد که از شهرت قابل توجهی برخوردار است. در سال 1395 ارزش کل تولید صنایع دستی این کشور به 17 میلیون افغانی رسید. 

برنامه دولت افغانستان جهت بهبود صنعت گردشگری

ایجاد نظام جدید بر مبنای مشارکت ملی، بعد از سالها نا هنجاری‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی؛‌ نقطه عطف در تاریخ سی ساله این كشور بود. با آغاز این دوره دولت فغانستان زمینه‌های وسیع را برای جلب و جذب سیاحین خارجی، سهولت خدمات بهتر، در عرصه رشد و توسعه صنعت توریزم فراهم نمود اما به سبب ناامنی‌ها، پیشرفت های زیادی در این عرصه صورت نگرفت. برخی فعالیت‌های که در این عرصه انجام شده به‌صورت زیر است:

1. سروي و پروژه سازي 262 اثر تاريخي در استان‌های كابل، هرات، بلخ كندهار، ننگرهار، غزني، باميان، فارياب، لغمان، كندز، تخار، بدخشان، زابل، غور، سرپل و هلمند.
2. ترميم 242 اثر در ولايات بلخ، هرات، كابل، كندهار، غزني، باميان، فارياب، بدخشان، تخار، لغمان، غور، هلمند، كندز، زابل و هلمند كه از جمله 95 آبده از طريق بنياد آقا خان، 34 آبده از طريق موسسه فيروز كوه و 3 آبده از طريق موسسه اچكو ترميم شده است.
3. تعداد 1408 اثر فهرست و ثبت ديتابيس گرديده است.
4. منار جام ولايت غور درسال 2002 ميلادي وهشت ساحه تاريخي ولايت باميان در سال 2003 ميلادي شامل لیست ميراث‌هاي جهاني شده و چهار ساحه تاريخي ( باغ بابرشاه ، شهر قديم هرات، شهر بلخ، تخت رستم) ؛ در لیست آزمايشي ميراث جهاني ثبت گرديده است.

علاوه بر آن حکومت افغانستان برای رشد و توسعه صنعت توریسم در کشور، برنامه‌های دراز مدتی را روی دست گرفته و تصمیم دارد از این طریق‌ صنعت توریزم را رونق بخشد. این اقدامات عبارت اند از:

• شامل ساختن اولویت های توسعه گردشگری در پالیسی ها و برنامه های اساسی
• ایجاد و تقویت هماهنگی بین ادارات ذیربط دولتی، موسسات بین المللی و سازمان‌های غیر دولتی برای رشد و توسعه مؤثر و پایدار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در بخش گردشگری.
• ایجاد و تقویت زمینه اشتغال‌زایی در مناطق توریستی برای مردم محل، جهت رشد و انكشاف اقتصادی و اجتماعی آنها.
• جهانی ساختن فرهنگ و تاریخ افغانستان از طریق صنعت گردشگری.
• كوشش برای جلب و جذب سیاحین خارجی از طریق ارگانهای مربوطه.
• تشویق بخش سكتور خصوصی سیاحت و صنایع دستی.
• فراهم آوری تسهیلات لازم برای سیاحین.
• ترتیب و تنظیم برنامه‌های سیر و سفر سیاحین.
• تعیین رهنمای های مسلكی و فراهم آوری وسایط حمل و نقل برای سیاحین جهت تشویق آنها.

چالش‌ها بر سری راه صنعت گردشگری افغانستان

1. امنیت: اگرچه مشكلات بر سر راه توسعه صنعت توريسم در این کشور مربوط به امروز نيست و ريشه در گذشته هاي دور دارد؛ اما در مجموع می توان، نبود امنیت کافی را به عنوان اولین و بزرگترین مانع فرا روی رشد صنعت جهانگردی محسوب نمود.
2. کمبود زیربناها: زیربنا در کنار امنیت از اساسی ترین مشکلی است که صنعت گردش را متاثر ساخته است. به عنوان مثال نبود فرودگاه‌ها اساسی در مناطق که از جاذبه های توریستی بر خوردار است و نیز نبود جاده های معیاری که به این مناطق منتهی می شود، از مشکلات جدی این بخش محسوب می شود.
3. عدم اطلاع رسانی کافی: هم چنان که قبلا اشاره شد افغانستان از جاذبه های تورستی زیادی برخوردار است و متاسفانه تا هنوز این جاذبه ها به طور درست معرفی نشده است. برخی از این جاذبه ها در مناطق کاملا امن واقع شده و اما به سبب نبود اطلاعات کافی در مورد آن، توجه جهانگردان را به خود جلب ننموده است.
4. عدم مراقبت از جاذبه های توریستی: عدم حفاظت از جاذبه های توریستی و آثار تاریخی بخش گردشگری را با مشکل جدی مواجه نموده است. خرابی و سرقت آثار تاریخی توسط سارقان یکی از موانع عمده بر سر راه رشد صنعت توريسم عنوان می گردد.
5. کمبود امکانات رفاهی: نبود تسهيلات و امكانات رفاهی در کنار موارد فوق بخشی از مشکل محسوب می شود.

منابع:

سایت وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان

سایت اداره احصائیه مرکزی افغانستان

سایت سازمان جهانی گردشگری

و ....